Ontdekkingen op Melkmeisje onthullen werkwijze Johannes Vermeer
Publicatiedatum: 08 september 2022 - 08:30
Recent onderzoek naar Het melkmeisje, uitgevoerd in aanloop naar de grote Vermeer-tentoonstelling van het Rijksmuseum in voorjaar 2023, heeft een aantal opzienbarende veranderingen in het schilderij aan het licht gebracht. Dankzij de nieuwste onderzoekstechnieken is een rek met kannen ontdekt achter het melkmeisje. Op de voorgrond blijkt eerst een vuurmand te hebben gestaan. De voorwerpen zijn later door Vermeer zelf overschilderd. Ook is voor het eerst een duidelijke onderschets met zwarte verf te zien. Het recente onderzoek biedt hiermee een onthullend inzicht in de werkwijze van Vermeer en zijn zoektocht naar de perfecte compositie.
Het geeft een verrassend beeld van zijn artistieke beslissingen. Zo zorgt het overschilderen van het rek met kannen en de vuurmand tot meer rust en verstilling in de kamer van Het melkmeisje. Niets leidt meer af van haar geconcentreerde bezigheid.
Taco Dibbits, hoofddirecteur Rijksmuseum
Nieuw onderzoek naar Het melkmeisje
In aanloop naar de tentoonstelling Vermeer, verricht een team van conservatoren, restauratoren en natuurwetenschappers van het Rijksmuseum in nauwe samenwerking met het Mauritshuis en daarnaast de Universiteit van Antwerpen, onderzoek naar schilderijen van Vermeer, waaronder Het melkmeisje. Hiervoor wordt onder andere gebruik gemaakt van geavanceerde Macro-XRF en RIS-scantechnieken die recent ook zijn gebruikt tijdens Operatie Nachtwacht, het grote onderzoeks- en restauratieproces van De Nachtwacht.
Nieuwe onderschets
Dankzij nieuwe onderzoektechnieken is een duidelijke onderschets zichtbaar geworden op Het melkmeisje van Vermeer. Deze opzienbarende vondst werpt een nieuw licht op de werkwijze van Vermeer. Traditioneel wordt aangenomen dat de schilder met zijn kleine oeuvre langzaam en uiterst zorgvuldig te werk ging. Dit beeld wordt nu herzien. Onder de linkerarm van het melkmeisje is een snel geplaatste dikke streep in zwarte verf waar te nemen. Deze schets maakt duidelijk dat Vermeer zijn voorstelling juist eerst vlug in licht en donker opzette, voordat hij de details verder uitwerkte.
Gregor Weber, hoofd Beeldende Kunst Rijksmuseum
Vermeers schildertechniek heeft altijd iets raadselachtigs gehad. Hoe heeft hij dit wonder van licht en kleur volbracht? Met de ontdekking van een eerste schets in zwarte verf krijgen we van zijn werkwijze nu een veel beter beeld.
Rek met kannen
Door de resultaten van de nieuwste onderzoekstechnieken te vergelijken is nu duidelijk dat Vermeer in zwarte verf ook een rek met enkele kannen schetste op de wand achter het hoofd van de jonge vrouw. Hij werkte dat vervolgens niet verder uit. Een rek met kannen, ook wel kannenbord genoemd, was een plank met knoppen waaraan in zeventiende-eeuwse keukens meerdere aardewerkkannen aan hun oor werden opgehangen. Uit het boedelinventaris van Vermeer weten we, dat een dergelijke plank zich in een bijkeuken bevond. Een miniatuurversie van een soortgelijk kannenbord is ook te zien in het poppenhuis van Petronella Oortman (c. 1690) in het Rijksmuseum.
Vuurmand
Dankzij het recente onderzoek beschikken we nu ook over aanzienlijk scherper beeldmateriaal. Zo kon de mand rechtsonder in het schilderij, die al eerder was ontdekt, nu geïdentificeerd worden als een zogenaamde vuurmand. Dit type mand gemaakt van wilgenteen vormde in de zeventiende eeuw een vast onderdeel van de inboedel van jonge gezinnen. In een vuurmand werd een vuurtest of kom met gloeiende kolen geplaatst om pasgeboren baby’s warm te houden en luiers te drogen. Uit de boedelinventaris van Vermeer blijkt dat ook in zijn kinderrijke huishouden een vuurmand aanwezig was. Vermeer verving de vuurmand later door de stoof, de Delftsblauwe tegels en de vloer.
Kaartverkoop Vermeer-tentoonstelling van start
Vandaag, 8 september, start de kaartverkoop voor de tentoonstelling Vermeer die van 10 februari tot en met 4 juni 2023 in het Rijksmuseum te zien is. Het is voor het eerst dat het Rijksmuseum een monografische tentoonstelling over Vermeer presenteert. Met tenminste 27 schilderijen vanuit de hele wereld – uit een oeuvre van ongeveer 35 - belooft dit de grootste Vermeer-tentoonstelling ooit te worden. Vanwege de verwachte nationale en internationale belangstelling, start de kaartverkoop in een vroeg stadium. Voor de tentoonstelling is een beperkt aantal kaarten beschikbaar en alleen te boeken via de website van het Rijksmuseum: rijksmuseum.nl/vermeer.
De tentoonstelling Vermeer wordt mede mogelijk gemaakt door Ammodo.
Stories
Bekijk hier de video waarin de resultaten worden uitgelegd door Anna Krekeler, onderzoeker en schilderijenrestaurator.
Of duik hier zelf in de SWIR opname en vergelijk deze met Het melkmeisje.
Beeldmateriaal
Download hier het beeldmateriaal van de tentoonstelling Vermeer.