Rijksmuseum presenteert tentoonstelling over de beroemdste neushoorn uit de geschiedenis

Met de tentoonstelling laat het Rijksmuseum zien hoe nieuwe kennis het beeld van de neushoorn veranderde en welke centrale rol kunstwerken hierin speelden. Te zien zijn zestig schilderijen, tekeningen, penningen, beelden, boeken, klokken en een bokaal. Vrijwel geen enkel kunstwerk is eerder in Nederland getoond. Ook zijn nog nooit ergens zo veel bijzondere objecten over de neushoorn Clara samen te zien geweest. Van de allereerste prent van een neushoorn in Europa door Albrecht Dürer in 1515 tot het levensgrote en ten poten uit portret van Clara door Jean-Baptiste Oudry uit 1749.

De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door twee particuliere schenkers via het Rijksmuseum Fonds.

De faam van Clara

Clara is niet de eerste neushoorn in Europa, ze groeit wel uit tot de beroemdste. Na een lange reis vanuit India, kwam Clara in 1741 aan in Amsterdam. Haar eigenaar Douwe Mout van der Meer toont haar al snel aan iedereen die hier maar voor wil betalen, op kermissen, markten, tijdens het carnaval en aan vorstelijke hoven. Met een entourage reizen ze zo'n zeventien jaar lang in een speciaal voor haar gemaakte kar door Europa. Ze is bijna overal geweest, van Wenen tot Parijs en van Napels tot Kopenhagen. Bij terugkeer staat ze in een weiland in Amsterdam Noord, dat 't Meertje werd genoemd. In 1758 overlijdt zij in Londen.

Clara werd betast, bespot, bewonderd en bestudeerd. Ze was een hype, een fenomeen dat je gezien moest hebben. De sensatie en interesse die Clara teweegbracht, kwamen doordat niemand ooit eerder een neushoorn in levenden lijve had kunnen aanschouwen. En die sensatie werd door Mout met reclameprenten en penningen stevig opgestookt. Tot haar komst was een prent uit 1515 gemaakt door de gerenommeerde kunstenaar Albrecht Dürer, het enige wat mensen van een neushoorn kenden. Hij baseerde zich op een schets van een neushoorn die kort in Lissabon verbleef, maar die schets klopt niet echt. De neushoorn had bijvoorbeeld een extra hoorn op de rug en een huid die overeenkomsten vertoont met een pantser.

Dit veranderde met de komst van Clara. Zij zorgde ervoor dat er meer kennis over de neushoorn ontstond, en een correcter beeld. Geleerden bestudeerden haar nauwkeurig van kop tot staart en kunstenaars raakten gefascineerd door elke plooi. Er zijn opmerkelijk veel afbeeldingen van haar gemaakt, in allerlei materialen en allerlei vormen. Hiervan is in de tentoonstelling een bijzondere selectie te zien, waaronder het indrukwekkende, levensgrote portret dat Jean-Baptiste Oudry in 1749 in Parijs schilderde (Staatliches Museum Schwerin), een schilderij van Pietro Longhi dat toont hoe Clara in Venetië in 1751 voor haar publiek stond (Ca’ Rezzonico Venetië), een groot marmeren beeld van de Gentse kunstenaar Pieter Anton Verschaffelt uit de Rothschildcollecte te Waddesdon Manor, en uit een Nederlandse privécollectie een zeer zeldzame klok van de Parijse bronsgieter en klokkenmaker Jean-Joseph de Saint-Germain, met Clara als drager.

De rol van de mens

Clara heeft vrijwel nooit vrij kunnen lopen en rennen. Ze was afhankelijk van mensen en kon bijna nooit natuurlijk gedrag vertonen, op een enkele keer na als zij bijvoorbeeld zwemmend een rivier moest oversteken en zichtbaar genoot van het water. In 1750 brengt de uit Neurenberg afkomstige Christoph Gottlieb Richter een gesprek uit tussen een neushoorn en een sprinkhaan, waarin de neushoorn haar beklag doet over hoe mensen haar behandelen en aangapen. In dit boek worden de rollen omgedraaid, en beoordeelt en bestudeert zij mensen. Ook de hedendaagse kunstenaar Rossella Biscotti (1978) stelt met Clara's verhaal de relatie tussen mens en dier ter discussie in haar gelijknamige installatie Clara uit 2016. De installatie, die onderdeel is van de tentoonstelling, laat zien dat dit verhaal ook over kolonialisme, exotisme en globalisering gaat, en over uitbuiting en macht.

Vormgeving tentoonstelling

Het ontwerp van de tentoonstellingen Clara de neushoorn en Onderkruipsels, die gelijktijdig plaatsvindt, wordt verzorgd door scenograaf Theun Mosk | Ruimtetijd.. Irma Boom verzorgt de grafische vormgeving van de tentoonstelling.

Publicatie

Bij de tentoonstelling verschijnt het boek Clara de neushoorn, geschreven door Gijs van der Ham, samensteller van de tentoonstelling. Ook verschijnt bij Uitgeverij Rubinstein het boek Clara's grote reis, geschreven door Jet Bakels, met tekeningen van Thé Tjong-Khing.

Clara de neushoorn
Gijs van der Ham
Nederlandse en Engelse editie
Paperback
ISBN 9789462087460

Clara’s grote reis
Jet Bakels, met tekeningen van Thé Tjong-Khing
Reuze Gouden Boekje
32 pag. / 20 x 26 cm
4+ jaar
NUR 281
ISBN 9789047633303
€ 12,99

Onmisbare steun

Het Rijksmuseum is dankbaar voor alle vormen van steun die het ontvangt. Subsidie van de overheid, bijdragen van het bedrijfsleven en fondsen, schenkingen, nalatenschappen en Vrienden zijn essentieel voor het Rijksmuseum.