Rijksmuseum haalt Stephen Fry van stal om je online door de Vermeer-expositie te praten

Parool - Zaterdag 4 februari 2023, 03:00u

Voor wie niet overdonderd wil worden door de hoeveelheid Vermeers die bijeengebracht zijn in het Rijksmuseum, is er een online Vermeer-college op de website van het museum. Hier worden details en thema’s in zijn werk geduid.

Brieven! Op zes van de schilderijen van Johannes Vermeer die in het Rijksmuseum te zien zijn spelen brieven een rol. Van Brieflezend meisje bij het venster en Brieflezende vrouw in het blauw tot Dame en dienstbode waarbij de eerste een brief schrijft en de tweede een brief aanreikt. Een kleine clue, zegt Stephen Fry met veel gevoel voor ‘olala’: is er op de achtergrond een schilderij met een cupido te zien, dan is het vast een liefdesbrief.

Het Rijksmuseum heeft de Britse acteur en schrijver bereid gevonden de Engelstalige versie in te spreken van Dichter bij Johannes Vermeer, een online ontdekkingstocht langs zijn leven en al zijn schilderijen. De Nederlandse voice-over is van actrice Joy Delima, die dezelfde teksten brengt maar op iets onderkoelder toon. Fry maakt de thematische verhalen rond de werken van ‘de man die een mysterie was’ en wiens ‘schilderijen een eigen mysterie in zich dragen’ vooral spannend.

Zijn tongue-in-cheek is soms op het kinderachtige af. Maar toegegeven, die ontdekkingsreis ís spannend. En zeker een goede voorbereiding voor een bezoek aan de tentoonstelling zelf waar je het risico loopt overdonderd te raken door alleen al de hoeveelheid Vermeers en wellicht niet weet waar of hoe te beginnen. Ja, Het melkmeisje natuurlijk, en Meisje met de parel. Maar de schatkamer is zoveel groter, en door de uitgekiende manier waarop wordt ingezoomd op details (gaatje in de muur, achter Het melkmeisje, scheurtjes in de gevel, Het straatje van Vermeer, de viola da gamba die zo vaak voorkomt maar nooit wordt bespeeld), leer je meer te zien.

##Zoektocht naar verstilling De schilderijen zijn gegroepeerd rond thema’s (tip: het bedieningspaneel langs hoofdstukken als Zoektocht naar verstilling, De buitenwereld en Vol verleiding vindt u rechtsboven) waardoor dingen gaan opvallen waar je anders misschien geen oog voor zou hebben gehad. Over die buitenwereld bijvoorbeeld: Vermeer schildert zijn onderwerpen doorgaans binnen ‘veilige’ muren. Maar er zijn altijd hints naar het leven elders: de ramen die behalve een fraaie lichtinval soms een glimp bieden van wolken of daken – bij Vermeer vrijwel altijd op links; de landkaarten op de muren, de bezoekers.

Ook mooi: de vele Perzische tapijten op tafels – zo duur dat mensen ze niet op de vloer wilden leggen. Bij het schilderij Slapend meisje wordt ingezoomd op het tapijt dat aan de zijde van de lege stoel tegenover het meisje is opgeduwd. Onderzoek heeft uitgewezen dat Vermeer in de ruimte erachter een man met hond had geschilderd – haar bezoek, zojuist van tafel opgestaan? In die ‘zoektocht naar verstilling’ heeft hij ze overgeschilderd, zoals bij Het melkmeisje mand en kruidenrek verdwenen om de achtergrond rustiger te maken.

Dat glas op tafel, speculeert Fry, zou daar misschien wijn in hebben gezeten? Toen het schilderij in 1696 ter veiling ging heette het nog Slapende dronken meid aan tafel. “Shhht, zachtjes, we willen haar niet wakker maken.”