Dwarsdoorsnedes
Optische coherentietomografie (OCT)
Rembrandt creëerde diepte door te werken met hoogteverschillen in de verf en door het aanbrengen van semi-transparante laklagen in de schaduwen. Door deze verflagen heel precies in beeld te brengen krijgen we inzicht in hoe Rembrandt deze technieken toepaste. Echter, deze verflagen worden afgedekt door een beschermende transparante vernislaag. Om de hoogteverschillen in de lagen onder het vernisoppervlak in beeld te brengen maken we gebruik van OCT, dat staat voor optische coherentietomografie.
Vanuit de medische wetenschap
OCT is een techniek die in het ziekenhuis al lange tijd wordt toegepast voor oogonderzoek. Met OCT worden er op non-invasieve wijze 3D-beelden gemaakt van het netvlies om afwijkingen op te sporen. Daarnaast wordt er ook veel onderzoek gedaan naar het inzetten van de OCT-techniek binnen andere specialisaties in het ziekenhuis, zoals cardiologie en urologie. Binnen Operatie Nachtwacht wordt de OCT-techniek uitgevoerd in samenwerking met de afdeling Biomedical Engineering & Physics van het Amsterdam UMC.
beeldvorming met nabij-infrarood licht
OCT maakt gebruik van nabij-infrarood licht, dat door dunne en semi-transparante lagen heen dringt. Vervolgens wordt het licht door de verschillende lagen en structuren in het materiaal weerkaatst en verstrooid. Dit komt doordat deze lagen en structuren een verschillende brekingsindex hebben. De brekingsindex is een maat voor de lichtsnelheid in een materiaal en geeft aan in welke mate licht wordt weerkaatst en afgebogen op het grensvlak tussen twee materialen. Het terug-verstrooide licht wordt vervolgens opgevangen en gemeten met behulp van een zogenaamde interferometer, waarna er met behulp van een computer 3D-beelden worden gemaakt. Het grootste voordeel van deze techniek is de mogelijkheid om dwarsdoorsnedes van de (transparante) lagen te maken zonder het schilderij te beschadigen. Vroeger konden dwarsdoorsnedes alleen worden gemaakt door een heel klein stukje uit het schilderij te snijden. Daarmee is deze techniek een waardevolle aanvulling op de andere onderzoekstechnieken die we binnen Operatie Nachtwacht inzetten.
OCT beelden van de Nachtwacht
Met behulp van de OCT-techniek hebben we de 3D-beelden gemaakt van de impastogebieden en laklagen van de Nachtwacht. Uit deze beelden hebben we met grote nauwkeurigheid hoogteverschillen en diktes van deze lagen bepaald. Daarnaast hebben we OCT ingezet om het verfoppervlak te monitoren tijdens de vernis afname testen. Deze resultaten dragen bij aan het onderzoek naar de schildertechniek van Rembrandt en het bepalen van de restauratiestrategie.
3D OCT-beeld van de Nachtwacht
Hieronder is een 3D OCT-beeld van de Nachtwacht afgebeeld. Dit beeld is gemaakt van een detail van het borduursel van het kostuum van Willem van Ruytenburch, de luitenant rechts van de kapitein op de voorgrond.
- Links: hoge-resolutie foto van detail op het kostuum van Willem van Ruytenburch. Het rode vakje geeft de locatie van de OCT-scan aan.
- Rechts: 3D OCT-scan waarop de topologie van vernis en verf zichtbaar zijn.
- Onder: OCT-dwarsdoorsnede. Hier kijken we van boven naar beneden het schilderij in. Op dit beeld zijn de vernislaag en het verfoppervlak duidelijk te zien. De hoogteverschillen, van ca. 0,15 mm, in het verfoppervlak en het vernis, zijn op dit beeld goed zichtbaar.