REVOLUSI!

Na meer dan drie eeuwen van koloniale bezetting door Nederland, roept Indonesië in 1945 zichzelf uit tot een onafhankelijk land. Vanaf dat moment wordt ruim vier jaar lang gestreden voor zelfbeschikking. In 1950 wordt Indonesië lidstaat van de Verenigde Naties. Hiermee is de internationale bevestiging van de onafhankelijkheid een feit. Vandaag de dag heeft het land ongeveer 270 miljoen inwoners en bestaat uit meer dan 17.000 eilanden.

Centraal in de tentoonstelling staan ruim twintig mensen die de revolutie van nabij hebben meegemaakt: journalisten, strijders, militairen, kunstenaars, diplomaten, kinderen, politici en anderen. Hun ervaringen en ooggetuigenverslagen maken duidelijk dat deze geschiedenis vele gezichten en stemmen heeft. Wie streefden naar een vrij Indonesië? Wat stond er op het spel? Hoe heeft de revolutie vele mensenlevens geraakt en gevormd?

Objecten en bruiklenen

Onderdeel van de tentoonstelling zijn foto’s, affiches en pamfletten, die indertijd in Indonesië in beslag zijn genomen door Nederlandse militaire inlichtingendiensten. Dankzij samenwerking met het Nationaal Archief te Den Haag, dat het archief van deze inlichtingendiensten beheert, worden deze bronnen voor het eerst tentoongesteld.

Bruiklenen zijn toegezegd door o.a. Affandi Museum Yogyakarta, Galeri Nasional of Indonesia Jakarta, Jakarta Art Council, Museum Seni Rupa Jakarta, Museum Penerangan Jakarta, Museum Universtas Pelita Harapan Tangerang, Imperial War Museum London, National Library of Australia, Tropenmuseum Amsterdam. Universiteitsbibliotheek Leiden, Museum Bronbeek Arnhem, Nationaal Archief Den Haag, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Amsterdam, Nationaal Museum voor Wereldculturen, Nationaal Militair Museum particuliere collecties en families.

Kunstenaars in de revolutie

De revolutie was voor Indonesische nationalisten een periode van experiment en creativiteit. Kunstenaars vormden samen met politici een moderne revolutionaire voorhoede. Schilderijen hingen in overheidsgebouwen als verbeelding van de Indonesische revolutie. Posters, graffiti en pamfletten kleurden het straatbeeld. Kunst werd ingezet als politiek middel om de Indonesische onafhankelijkheid in binnen- en buitenland te propageren. Kameraadschap, leiderschap, oorlogsgeweld, jeugdig elan en strijdvaardigheid zijn de onderwerpen die de geëngageerde Indonesische kunstenaars in hun werk verbeeldden. Zo werd een beeld van de revolutie gecreëerd als een gezamenlijke inspanning van het Indonesische volk. In de tentoonstelling is o.a. werk te zien van Trubus Soedarsono, Sudjojono, Otto Djaya, Basoeki Abdullah, Hendra Gunawan, Affandi en Henk Ngantung.

Hedendaagse kunstopdracht

De in Yogyakarta gevestigde kunstenaar Timoteus Anggawan Kusno (1989) maakt in opdracht voor de tentoonstelling een kunstwerk met objecten van het Rijksmuseum uit de koloniale periode. Hij geeft een stem aan en verbeeldt het antikoloniale verzet dat voorafging aan de Indonesische revolutie en de gevolgen van de koloniale ervaring in de wereld van vandaag.

Boek

In samenwerking met uitgeverij AtlasContact verschijnt bij de tentoonstelling het boek Revolusi! Indonesië onafhankelijk met bijdragen van Harm Stevens, Amir Sidharta, Bonnie Triyana, Marion Anker, Remco Raben, Yudhi Soerjoatmodjo, Aminudin TH Siregar en Anne-Lot Hoek. Publicatiedatum: februari 2022.

Samenstelling en samenwerking

De tentoonstelling Revolusi! Indonesië onafhankelijk wordt samengesteld door

• Harm Stevens, conservator Geschiedenis Rijksmuseum
• Amir Sidharta, curator and onderzoeker, directeur Museum Lippo/Museum Universitas Pelita Harapan, Tangerang, en co-founder of Sidharta Auctioneer in Jakarta
• Bonnie Triyana, historicus en hoofdredacteur Historia.IDd in Jakarta
• Marion Anker, junior conservator Geschiedenis Rijksmuseum

Aan de tentoonstelling werken verder mee

• Timoteus Anggawan Kusno, Beeldend kunstenaar, gevestigd in Yogyakarta
• Aminudin TH Siregar, Ph.D. kandidaat Kunstgeschiedenis, Universiteit Leiden
• Remco Raben, Bijzonder hoogleraar koloniale- en postkoloniale literatuur- en cultuurgeschiedenis, Universiteit van Amsterdam
• Sadiah Boonstra, Historicus en conservator, voormalig Asia Scholar (Universiteit Melbourne), gevestigd in Jakarta
• Maria Rey-Lamslag, Documentairemaker, conservator en onderzoeker, gevestigd in Rotterdam
• Elwin Hendrikse, collectiespecialist fotografie bij het Nationaal Archief

Het tentoonstellingsontwerp is van Wilmotte & Associés, de grafische vormgeving is van Irma Boom Office. Duinzand geeft advies over het tentoonstellingsconcept en is verantwoordelijk voor de projecties.

Evenementen

Samen met programmeurs Sadiah Boonstra en Maria Rey-Lamslag en de genoemde locaties organiseren we een aantal evenementen. Deze worden mede mogelijk gemaakt door vfonds en DutchCulture.

• 24 maart: Het belang van Revolusi! nu en straks
  Locatie: Den Haag, Museum Sophiahof, Indisch Herinneringscentrum en Moluks Historisch Museum
  In de tentoonstellingen Ons land in Museum Sophiahof en Revolusi! geven persoonlijke verhalen inzicht hoe de revolutie mensenlevens heeft gevormd. In dit programma spreken we met jongvolwassenen waarom het belangrijk is de geschiedenis te leren én te blijven doorgeven.
  Gasten: Jasper Albinus, Jeroen Krul, leerlingen Edith Stein College, Francesca Pichel. Moderator Lara Nuberg

• 16 april: Revolusi op de Molukken
  Locatie: Assen, Drents Museum
  Korte lezingen, videoportretten, interviews, spoken word en gesprek over nationalisme op de Molukken tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949), het streven naar onafhankelijkheid op de Molukken en de strijd tussen twee geloven.
  Gasten: Tjalling Bouma, Tjitske Lingsma, Wim Manuhutu, Emerson Terinathe. Moderator Lara Nuberg

• 22 mei: Indonesische kunst en kunstenaars ten tijde van de Revolusi
  Locatie: Maastricht, Bonnefanten Museum
  Korte lezingen, videoportretten, interviews, muziek en gesprek over welke rol kunstenaars spelen in politiek en geschiedschrijving? Hoe hebben Indonesische kunstenaars de revolutie verbeeld en mede-vormgegeven?
  Gasten: Robin Block, Merapi Obermayer, Aminudin T.H. Siregar, Kerstin Winking. Voertaal Engels. Moderator Sadiah Boonstra.

Programmering

Rondom de tentoonstelling organiseren we binnen en buiten het museum programma’s en producten waarin de thema’s en verhalen uit de tentoonstelling breder worden uitgemeten, met ruimte voor dialoog over de verschillende perspectieven en de nawerking van deze geschiedenis.

• Audiotour
  De gratis audiotour biedt verdieping en brengt de mensen in de tentoonstelling tot leven. In de tour zijn historische audiofragmenten opgenomen. Scenarioschrijver: Steven R. Thé. Stemacteurs: Bo Bojoh, Joey Hereman, Levi van Kempen, Silver Metz, Esther Scheldwacht, Eli Thorne, Herman van der Zandt. Archiefmateriaal: Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, productie Big Orange. Er is ook een prikkelarme versie van de tour beschikbaar. De audiotour is gratis te downloaden in de Rijksmuseum app of je kunt een device huren voor € 5.

• Families en kinderen
  Voor families en kinderen in de leeftijd van 10 t/m 14 jaar is er een audiotour met een daarbij behorende poster-kit ontwikkeld, gemaakt door kinderboekenschrijver Robin Raven en illustrator Gigi van Grevenbroek. De audiotour is gratis te downloaden in de Rijksmuseum app of je kunt een device huren voor € 5. De posterkit is gratis.

• Rondleiding en gesprek op zaal
  In de weekends zullen rondleiders aanwezig zijn om met mensen die daar behoefte aan hebben in gesprek te gaan en extra uitleg te geven. Mede mogelijk gemaakt door vfonds. Daarnaast kun je een rondleiding boeken in het Nederlands, Engels, Nederlandse Gebarentaal en voor blinden en slechtziende bezoekers. Er is een prikkelarme avondopenstelling.

• Livestream talkshows
  Twee talkshows met mensen uit Nederland en Indonesië. De events zijn te volgen via een live stream, kijkers kunnen reageren via de chat. Het ene programma wordt uitgezonden vanuit Amsterdam, het andere vanuit Jakarta. Afhankelijk van de coronamaatregelen kan er publiek bij aanwezig zijn. In samenwerking met programmeurs Sadiah Boonstra en Maria Rey-Lamslag. Mogelijk gemaakt door vfonds en DutchCulture.

• Workshop Briefschrijven
  Dido Michielsen, journalist en schrijver van onder meer de autobiografische roman en toneelstuk Lichter dan ik geeft op 13 maart, 10 en 24 april en 22 en 29 mei workshops Briefschrijven, in samenwerking met Schrijversvakschool. Je gaat jouw eigen brief schrijven. Voor wie is die bedoeld? Wat wil je vertellen? Je leert over opbouw, nuances in je toon en gedachten te verhelderen. Wat vertel je direct, wat lees je tussen de regels door?

• Videoportretten nazaten
  Mensen die een persoonlijke band hebben met objecten uit de tentoonstelling vertellen over de doorwerking van de gebeurtenissen binnen hun families. De video’s zijn te bekijken via Stories en in de Teekenschool van het Rijksmuseum. In samenwerking met Beyond Walls. Mede mogelijk gemaakt door vfonds.

• Filmprogramma Revolusi! Films rond de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd Serie filmvertoningen met sprekers in EYE filmmuseum waarin de verbeelding van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd vanuit meerdere perspectieven wordt belicht, van de gerestaureerde Indonesische speelfilm Lewat Djam Malam (1954) tot en met De Oost (2020). Ook worden documentaires en oorlogsjournaals vertoond. Vanaf 3 maart.

• Podcast
  In de driedelige podcast ‘Als geschiedenis in je opstaat’ onderzoeken schrijver Marjolijn van Heemstra en Iris van Santen, projectleider bij het Rijksmuseum, hoe het koloniale verleden doorwerkt in het heden. Door haar werk kwam onverwachts Iris' Indische familieverhaal in beeld. Het roept gevoelens op die ze niet goed kan plaatsen, een verdriet dat ze niet begrijpt. Samen met Marjolijn gaat ze op zoek naar een antwoord op de vraag of en hoe lang pijn uit vorige generaties nog kan doorwerken. In samenwerking met VPRO en Stichting Marjolijn van Heemstra. Mede mogelijk gemaakt door DutchCulture. Lancering in radioprogramma OVT op 13 februari 2022.

• Lesmateriaal
  Samen met ThiemeMeulenhoff (educatief partner van het Rijksmuseum) en het Indisch Herinneringscentrum (IHC) hebben we lesmateriaal gemaakt, aansluitend op het curriculum van vmbo- en mbo-studenten. Het zijn drie videoportretten van jongeren met een link naar het verleden van voormalig Nederlands-Indië en de Molukken: het verhaal van Jiri11, Romée, Myrthe en Denise. Deze video’s zijn aanleiding om in de klas het gesprek te voeren en opdrachten met elkaar te maken. Met dit lesmateriaal willen we docenten inspireren om de impact van het koloniaal verleden van voormalig Nederlands-Indië, Indonesië en de Molukken te bespreken in de klas. Bekijk de videoportretten en het lesmateriaal op thiemo.thiememeulenhoff.nl/revolusi (binnenkort beschikbaar).

Voor een bezoek met de klas in de tentoonstelling is geen onderwijsprogramma beschikbaar. We vragen je daarom om individuele tickets te boeken en leerlingen/studenten in groepjes van maximaal 4 de tentoonstelling te laten bezoeken, met de audiotour. Deze kunnen ze ook op hun eigen telefoon volgen via de Rijksmuseum App. Wees er snel bij, want de capaciteit van de tentoonstelling is door huidige maatregelen beperkt.

• Teekenschool Take Over
  Leerlingen van het Edith Stein Collega reflecteren op Revolusi! in de Take Over: zij maken hun eigen werk en stellen dat tentoon in de Teekenschool van het Rijksmuseum (vrij toegankelijk). In samenwerking met Indisch Herinneringscentrum (IHC).

Met dank aan

De tentoonstelling Revolusi! wordt mede mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds. De aanstellingen van de Indonesische conservatoren Amir Sidharta en Bonnie Triyana worden mogelijk gemaakt door het Johan Huizinga Fonds / Rijksmuseum Fonds. De programmering bij de tentoonstelling met ruimte voor dialoog wordt mede mogelijk gemaakt door vfonds en DutchCulture.

Headerbeeld

Drie jonge Indonesiërs op straat, waarvan twee Republikeinse vrijwilligers uit Sulawesi, leden van de gewapende jeugdorganisatie 'KRIS, op verlof in Yogyakarta, Midden-Java Indonesië, december 1947. Foto Hugo Wilmar, Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad