Geïnspireerd door een Caravaggio

10 min. leestijd - Hoe een schilderij van Caravaggio de inspiratie vormde voor het springverensysteem van De Nachtwacht

Uit de serie Operatie Nachtwacht

12-05-2022 - Rijksmuseum

Iedereen die nu naar De Nachtwacht kijkt, zal het nieuwe aluminium spanraam opvallen waaraan het steundoek is vastgemaakt. Voor het springverensysteem waarmee De Nachtwacht nu is opgespannen zijn 86 veren gebruikt, die vastzitten aan een smalle roestvrijstalen staaf in de omslag van de doekranden. Dit systeem zorgt ervoor dat de spanning in het doek altijd gelijk verdeeld is. De Italiaanse restaurator Antonio Iaccarino Idelson ontwikkelt deze techniek sinds 1990.

Student

In 1989 was Antonio Iaccarino Idelson een jonge student aan het Istituto Centrale per il Restauro (ICR) in Rome toen daar een schilderij van Caravaggio moest worden gerestaureerd. Een paar jaar eerder, in 1984, was het schilderij Schrijvende Sint Hiëronymus (c. 1607–1608) gestolen uit de Sint-Janscokathedraal in Valletta, Malta. Dieven sneden het doek uit de lijst en toen het twee jaar later werd teruggevonden, moest het worden gerestaureerd.

Roberto Carità

Iaccarino Idelson: ‘Het spanraam van De Nachtwacht is een innovatie die in eerste instantie is ontwikkeld door Roberto Carità, een Italiaanse kunsthistoricus en restaurator, die ook een achtergrond in de techniek had. Hij werkte van 1953 toto 1960 voor het ICR en ontwikkelde daar nieuwe technieken voor de structurele behandeling van schilderijen, zoals het springverensysteem dat hij ook bij het schilderij van Caravaggio had toegepast. Carità gebruikte daarvoor veren die hij kocht bij de Vespa-winkel aan de overkant van de straat. Toen hij in 1960 weg ging bij het ICR, stopte het onderzoek naar het springverensysteem en zijn uitvinding werd grotendeels vergeten. Toch blijken de schilderijen die hij met de springveren had opgespannen ook na zestig jaar geen enkele deformatie te hebben.’

Honderden schilderijen

Iaccarino Idelson besloot deze techniek te gaan bestuderen en verder te ontwikkelen. Het doel was om meer te weten te komen over de spanning in een schilderij. Binnen het bedrijf Equilibrarte, waarvan Iaccarino Idelson één van de oprichters is, is de techniek inmiddels succesvol toegepast bij enkele honderden schilderijen, waaronder meesterwerken van Titiaan, Rubens en Miró. De techniek is gebruikt voor kleine schilderijen en voor hele grote, tot wel 10 bij 5 meter.

De Slag bij Waterloo

In 2012 heeft Equilibrarte succesvol het grootste schilderij van het Rijksmuseum opnieuw opgespannen, De Slag bij Waterloo (1824) van Jan Willem Pieneman. Dit schilderij is 5,67 bij 8,23 meter groot en is, net als De Nachtwacht, ook voorzien van een steundoek dat met een wars-harsmengsel is vastgemaakt aan het originele doek. Naast zijn betrokkenheid bij De Nachtwacht werkt Iaccarino Idelson momenteel ook aan François Ier prêtant le serment des chevaliers (c. 1819), een grote plafondschildering van Alexandre Evariste Fragonard in het Louvre en Isfahan III (1968), een groot onregelmatig gevormd doek van de Amerikaanse kunstenaar Frank Stella in het Museo de Solidaridad Salvador Allende in Santiago de Chile.